Marcel Proust’un kayıp hikayesi nasıl bulundu?

1907 doğumlu Kolb bir Proust uzmanıdır. Hayatı boyunca Proust’un mektupları üzerinde çalışan Kolb, Proust’un 1890-1922 yılları arasında yazdığı mektuplardan toplam 21 ciltlik bir kitap serisi oluşturdu. Üstelik bu, mektupların yalnızca yüzde 10 ila yüzde 20’sini oluşturuyor.

Titiz bir araştırmayla Proust’un hayatına dair pek çok bilinmeyen detayı gün yüzüne çıkaran Kolb, aynı araştırma sonucunda ve tesadüfen “Kayıtsız Adam” adlı hikayeye de rastladı. Evet tesadüfen karşınıza çıkıyor çünkü bırakın edebiyatseverleri, dünyadaki Proust uzmanlarının bile böyle bir hikayeden haberi yok.

KAYIP HİKAYENİN İZİNDE

Her şey Proust’un arkadaşı Reynaldo Hahn’a yazdığı bir mektupla başlar. O dönemde Zevkler ve Günler adlı kitabının basım provaları üzerinde çalışan Proust, Hahn’a yazdığı mektubunda şunları söylüyor:

“Büyük bir şey üzerinde çalışıyorum ve bunun oldukça iyi olduğunu düşünüyorum. Bunu yazdığınız Lebré, Opera vb. ile yapabilirsiniz. “Seninle ilgili hikayeyi koleksiyonumdan çıkarmak için bir bahane olarak kullanacağım.”

22 Eylül 1894’te yazdığı bu mektupta Kolb, Proust’un az önce yazdığını söylediği öykünün ‘Baldassare Silvande, Viscount Sylvanie’nin Ölümü’ olduğunu belirtir. Peki hangi hikayeyi ortaya çıkarmak istiyor?

Kolb araştırmasını güzel bir şekilde yoğunlaştırıyor ancak hikayeye erişemiyor çünkü ‘Zevkler ve Günler’in ilk prova baskısı yukarıda bahsedilen değişiklikten sonra gerçekleşti. Kolb mektupları incelemeye devam ediyor. Sonunda, yine şans eseri, Proust’un 1910’da yazıp arkadaşı Robert de Flers’e gönderdiği bir mektuba rastlar. Proust bu mektubunda şunları yazıyor:

“O dergiye aptalca bir hikaye yazdım, şimdi buna ihtiyacım var ve eğer derginin sayısını bana gönderebilirsen bana büyük bir iyilik yapmış olursun.”

Mektubun bir yerinde şunu da ekliyor:

“Ofislerinin Rue Boissy-d’Anglas’ta olduğunu hatırlıyorum.”

Kolb için bu büyük bir işaret. Hızla araştırmaya başlar. Ancak o yıllarda Proust’un mektubunda bahsettiği “La Vie Contemporaine” adında iki dergi vardı. Kolb bu dergilerden birini sosyolojiyle ilgili olduğu için hızla ortadan kaldırır, ancak ikincisi Rue Boissy-d’Anglas’ta değildir.

Yine de Kolb derginin sayılarını tarar ve derginin dokuzuncu yılının ilk sayısı olan 1 Şubat 1896’da gizli hazineyi görür: L’Indifférent (Kayıtsız Adam) – Marcel Proust.

Kayıtsız Adam, Marcel Proust, Çevirmen: Ayşenaz Cengiz, 48 sayfa, Yapı Kredi Yayınları, 2024.

Swann ve Lebré

Proust’un bu hikayeyi neden “aptalca” bulduğunu ve kitabından çıkarmak istediğini tam olarak bilmiyoruz ancak Kolb, “karakterlerin beceriksiz ve yüzeysel işlenmesi” ve “ikna edici olmayan finalin” geçerli nedenler olabileceğini belirtiyor.

Peki diğer yandan ‘Kayıtsız Adam’ın değersiz bir hikaye olduğunu söyleyebilir miyiz?

Kolb, ‘Kayıtsız Adam’ın sadece Proust’un kayıp bir öyküsü olması nedeniyle pahalı sayılması gerektiğini söylemiyor, aynı zamanda Swann’ın bir ön çalışması olarak değerlendirilebileceği için de değerli olduğunu düşünüyor. Bunun için iki temel ilişki vardır.

Birincisi şu: Proust, Robert de Flers’e yazdığı 1910 tarihli mektubunda bu “aptalca” hikayenin “gerekli” olduğunu söylüyor. Kolb bundan yola çıkarak bizi ‘Kayıp Zamanın İzinde’ serisinin başlangıcına götürüyor ve ilk kitabın ‘Kuğuların Tarafı’nın 1913’te yayımlandığını belirtiyor.

Elbette Kolb bu ilişkiyi hikayeyi okuduktan sonra kuruyor. Çünkü ‘Kayıtsız Adam’ın kahramanı Lebré ile Swann arasında çok önemli benzerlikler var. Bu ikinci ilişki. Proust’un arkadaşına yazdığı mektupta hikâyeyi yeniden okumak istediğini söylemesinin nedeni bu olabilir.

‘Ben seni sevmezsem, sen beni seveceksin’

‘Kayıtsız Adam’ kısa bir hikayedir. Paris sosyetesinin önde gelen hanımlarından biri olan ve dört yıl önce eşini kaybeden Madeleine, güzelliğiyle girdiği her yerde dikkat çekmeyi başaran biridir. Lebré ise sanatsal ruha sahip sıradan bir adamdır ancak dikkat çekici özellikleri yoktur.

Madeleine ve Lebré’nin üstü kapalı bir flört içinde olduklarını anlıyoruz. Üstelik Madeleine de öyle düşünüyor ama Lebré’nin neden ona yeterince ilgi göstermediğini anlayamıyor. Yani sonuçta Madeleine çok iyi biri ve bundan daha fazlasını hak ettiğini düşünüyor.

“Ben seni sevmezsem sen beni sev” sloganıyla gün geçtikçe Lebré’ye aşık olmaya başlayan Madeleine, beklentilerine rağmen ilgi göremediğinden deyim yerindeyse Lebré’ye takıntılı hale gelir. . Bazen onu görmek bile istemez, bazen onu görmek için yolunu değiştirir. Hatta etrafındaki çapkın erkeklerle kendini teselli etmeye çalışıyor ama “hepsinin Lebré olmamak gibi korkunç bir kusuru var.”

Hikayenin tadını bozmamak için Lebré’nin neden bu şekilde davrandığını söylemiyorum ama Kolb, Lebré-Madeleine ile Swann-Odette arasında bir paralellik kuruyor. Bu paralellik sadece aşkın inşa tarzında değil, Swann ve Lebré arasında da mevcut çünkü ikisi de zamanlarının güçlü ve asil kadınlarını değil, sıra dışı kadınları seviyorlar.

Bunun dışında Kolb, her iki ilişkide de resimlerin, çiçeklerin ve hepsinden önemlisi acıların ne kadar benzer olduğunu anlatıyor. Bütün bunlar bize ‘Kayıtsız Adam’ın sadece kendisinden ibaret olmadığını düşündürüyor.

‘Kayıtsız Adam’ geçtiğimiz günlerde Ayşenaz Cengiz çevirisiyle YKY etiketiyle yayımlandı.

Proust hayranlarına duyuru!